Aralık 1990, Sayı 79 (Sayfa:30)
Doğumu’nun 100.Yıldönümü’nü anarken
Rahmetli Hocam Ord.Prof.Dr.A.Zeki Velidî TOGAN (1890-1970)
Hatıraları, Hatıralarım, Türk Tarihini Araştırmaya Katkıları
Prof.Dr.M.Fahrettin KIRZIOĞLU
b) Ertesi 17 Ağustos’ta (1964) konuklarımıza Kars’ın çevresindeki tarihî tabyaları ve öğleden sonra da ünlü İçkale’yi gezdiriyorduk. İçkale’nin en tepede Narin Kal’a’daki bayrak direği dibine gelen Hocamız’la (Ord.Prof.Dr.Zeki Velidi Togan) eşi ve öteki konuklar, tepeden Kars’ın görünüşüne hayran kaldılar. Ancak, biribiriyle kesişen dörderden sekiz geniş ve düzgün caddenin mâcerası içimizi “cızlatmış” (çok yakmış)tı. Çünkü 1877-1917 arasında “Kırkyıllık Karagünler” sırasında Rus Çarlığı, buradaki Yusufpaşa, Ortakapı ve Kayabaşı Mahalleleri’ndeki câmi, mescid, mektep, medrese, han, türbe, künbed gibi hiçbir tarihî Türk-İslam eserinin yerini ve kurtarılmasını gözetmeden hepsini yıktırıp, bu caddeleri açmıştı. Bunu gören hocamız (Ord.Prof.Dr.Zeki Velidi Togan), şunları söyledi:
“Ben hemen bütün Rusya şehirlerini gördüm.Onların hiçbirisinde, böyle vahşî usûllerle tarihî eserleri yok ederek cetvelle çizilmiş çapraz caddeler yoktur. Anlaşılan Kars’ta, seyyahların bahsettiği Selçuklu ve Osmanlı mimarî eserlerinin ortadan kaldırılması da plânlanarak, bu koca caddeler açılmış. Karslılara düşen millî vazîfe, dipte-köşede kalan şehirdeki atalar yâdigârı eserlerin kalıntılarını titizlikle korumaktır”.
